Tijdens de dekolonisering van Nederlands-Indië gedurende de jaren vijftig veranderde het land van een kolonie in een soevereine natiestaat. Dit was een tijd van radicale politieke veranderingen, die ook veel invloed hadden op de socio-culturele verhoudingen tussen mannen en vrouwen. In de nieuwe democratie van de postkoloniale staat kregen kwesties rondom gender een sterke relatie met de natie, waardoor de betekenis van de nationale onafhankelijkheid en democratie voor de Indonesische vrouw een speciale betekenis kreeg. Onder het presidentschap van Soekarno kregen de verscheidene Indonesische vrouwenorganisaties, die allen vanuit een verschillende achtergrond waren opgericht, nationalistisch, communistisch, Islamitisch, Christelijk, of professioneel, een emancipatoire rol in de opbouw van de nieuwe natiestaat: zij deelden immers een genderidentiteit en een inzicht in de prioriteiten van het vrouw-zijn in de nieuwe republiek.[1]

            Het was grotendeels het linkse, antikoloniale beleid van Soekarno, de eerste President van Indonesië, dat ertoe heeft geleid dat de hiërarchie tussen man en vrouw in de vroege jaren van de dekolonisatie verminderd werd. Zijn visie op het communisme, zowel als zijn nationalistische, anti-imperialistische insteek, zijn de belangrijkste actoren geweest: vrouwen moesten actief participeren in de nationale onafhankelijkheidsstrijd en de opbouw van de soevereine, Indonesische Republiek. “Zonder vrouwen kan de revolutie zich niet voltrekken”, stelde Soekarno, die een socialistische samenleving nastreefde onder de mom van de Derde Weg. Hij volgde Lenin’s visie op: zo werden de toegang tot onderwijs voor de vrouw, kon de vrouw vrijuit spreken en meedoen aan politieke manifestaties en mochten zij zelfs meedoen aan militaire trainingen – echter mochten zij deze militaire kennis niet in de praktijk toepassen.[2

            Gerwani zou tot het einde van haar bestaan in 1965 – toen de rechtse President Soeharto aan de macht kwam onder steun van de VS – het domein van de politiek oprekken en de gendergerelateerde strijd opvatten vanuit de metafoor van de mythische godin Srikandi. Zij was volgens de Hindoestaanse godsdienst een oorlogsprinses, maar tegelijkertijd de vrouw van Arjuna, een grote held uit de Mahabharata(omvangrijk en religieus epos uit India, een belangrijke hoeksteen uit het hindoeïsme). Gerwani was assertief, actief en strijdvaardig, maar bleef trouw aan haar partners.

       De belangrijkste partner van Gerwani bleek de Partai Komunis Indonesia (PKI) te zijn: net zoals Srikandi nooit de spirituele superioriteit van haar echtgenoot Arjuna in twijfel zou trekken, zou Gerwani de PKI nooit ontrouw zijn. De militante, onafhankelijke houding van Srikandikwam terug in de activistische politiek van Gerwani. Vrouwen waren een actieve stem in de politiek van de jonge Republiek en onder andere door de actieve deelname aan politiek betraden zij het politieke domein, waardoor zij radicaal braken met de stereotypering en de conservatieve benadering van ‘de vrouw’, die alleen in het ‘sociale’ domein actief zou mogen zijn.[3]

           In 1964 werd – onder druk van Gerwani en onder toestaan van Soekarno – 21 April aangewezen als Nationale Herdenkingsdag van de Javaanse voorvechtster van vrouwenrechten, Raden Adjeng Kartini, dat tevens Hari Kartini wordt genoemd en wordt beschouwd als de nationale dag van de vrouw. Kartini’s verzet jegens de koloniale arrogantie en de arbeidersachtergrond van haar moeder werden constant naar voren gebracht door Gerwani.[4] Ook bestond er een officieel blad van de vrouwenbeweging: ‘het vuur van Kartini’, die al voor 1964 bestond, met als doel het onrecht te bestrijden, en de ouderwetse, traditionele ketenen en het lijden van de vrouwen en de mensen te bestrijden. Gerwani bleek als zustertak van de PKI, de grootste aanhanger van President Soekarno[5], een trouwe vrouw te zijn.

        Soekarno’s visie op de vrouwelijke sekse moet echter wel kritisch bekeken worden: het aantal vrouwen dat hij verslond in zijn leven was groot (hij trouwde met acht vrouwen) en zijn persoonlijke kunstcollectie werd ooit beschreven als “een erotisch Panorama Mesdag. Vrouwen overal, overal waar je keek. Bijkomstig werden de meest aanstootgevende werken door President Soeharto, een vrome Moslim, verwijderd”.[6]Het werk Dua Orang Gadis, geschilderd door de Nederlander Rudolf Bonnet, die in Ubud, Bali, woonde – 10 kilometer verwijderd van het vakantiehuis van Soekarno, kwam na lang onderhandelen in de collectie van Soekarno terecht[7]: het werk toont twee sterk geïdealiseerde, halfnaakte, Balinese vrouwen in een licht-erotisch onderonsje. Beide oplichtende vrouwen doen in hun exotische, fraaie verschijning niet onder aan de vrouwen die werd geschilderd door Nederlanders in de 19e en 20e eeuw in Nederlands-Indië. Hoewel Soekarno de vrouw, vooral in de beginjaren van de revolutie, beschouwde als het tweede wiel van de wagen die de onafhankelijkheid zou brengen, viel hij na de onafhankelijkheid het “bourgeois” feminisme aan dat werd verdedigd door Perwari: vooral wanneer de nationalistische vrouwenbewegingen zaken als polygamie bekritiseerden, keurde Soekarno dit sterk af en stelde dat zij zich meer bezig zouden moeten houden met de ware revolutionaire geest.[8]